ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΖΕΙ
Αν το παιδί ζει με επικρίσεις,
Αν το παιδί ζει με εχθρότητα,
γίνεται επιθετικό.
Αν το παιδί ζει με ειρωνεία,
γίνεται δειλό.
Αν το παιδί ζει με ντροπή
νιώθει ένοχο.
Αν το παιδί ζει με ανοχή,
γίνεται υπομονετικό.
Αν το παιδί ζει με στήριγμα,
θα μάθει εμπιστοσύνη.
Αν το παιδί ζει με εντιμότητα,
θα μάθει δικαιοσύνη.
Αν το παιδί ζει με ασφάλεια,
θα μάθει να εμπιστεύεται.
Αν το παιδί νιώθει επιδοκιμασία,
θα μάθει να αποδέχεται.
Αν το παιδί νιώθει αποδεκτό
και ζει με φιλία,
θα μάθει να ανακαλύπτει
στον κόσμο την αγάπη!!!
Dorothy Law Nolte
Όταν ο σύζυγος μου επιστρέφει απο τη δουλειά, κάποια απογεύματα φέρνει μαζί του και την δωρεάν διανεμομένη στο τρένο εφημερίδα, να μου δείξει άρθρα που τον έκαναν να γελάσει ή να εξοργιστεί. Σε θέματα παιδικής παραμέλησης ή κακοποίησης τον σταματώ. Δεν θέλω να ξερώ τι συνέβη, δεν θέλω να μάθω τι έγινε. Όχι απο αδιαφορία αλλά γιατί πονάω. Από την ημέρα που έγινα μητέρα, πονάω διπλά. Όχι επειδή είμαι λιγόψυχη αλλά επειδή δεν μπορώ να κάνω κάτι.
Ή μπορώ;
Μέσα στο μπλόγκ μας θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα το οποίο θα χωριστεί σε κεφάλαια ώστε να καλυφθεί μεγάλη μερίδα των ενοτήτων.
Σε αυτό το κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το γιατί. Τι οδήγησε μια μητέρα, έναν πατέρα, έναν σύντροφο να φερθεί τόσο αδικαιολόγητα; Ή μήπως δικαιολογημένα; Εμείς οι άνθρωποι, εύκολα στιγματίζουμε κάτι το οποίο είναι ανορθόδοξο, κάτι πέρα από τα δικά μας μέτρα και σταθμά.
Η πρώτη σκέψη λοιπόν που μου περνά στο μυαλό, όταν ακούω ή διαβάζω ιστορίες που αφορούν κακοποιημένα παιδιά είναι <ποιό τέρας έκανε αυτό το πράγμα> Η δεύτερη σκέψη, ποιό τέρας μεγάλωσε αυτόν τον γονιό; Και η τελευταία, τι γονιός θα γίνει αύριο αυτό το παιδί;
Αν-Αιτιολογία
Δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητό – πόσο μάλλον παραδεκτό- ότι ένας γονέας μπορεί να κακοποιήσει το παιδί του. Η διάχυτη καχυποψία και τα έντονα συναισθήματα που επικρατούν ακόμα και σε κύκλους «ειδικών» είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο για την αναγνώριση και επομένως, την πρόληψη του προβλήματος.
Η σχετικά πρόσφατη αλλαγή των κοινωνικών στάσεων στο πρόβλημα της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά κοινωνίες, αντικατοπτρίζει τις σημαντικές αλλαγές στάσεων προς ευρύτερους κοινωνικούς θεσμούς, όπως η σύγχρονη οικογένεια, η σχέση της κάθε γενεάς με την επόμενη, η θέση και τα δικαιώματα των παιδιών. Η νέα κοινωνική τοποθέτηση προς «το παιδί» έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον ειδικών, δημιουργώντας συγχρόνως αρκετή ενοχή.1
· Ψυχολογική άποψη
H ψυχολογική άποψη, αποδίδει τα αίτια της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών στην ψυχοπαθολογία των γονέων τους ή άλλων υπευθύνων. Τα άτομα αυτά περιγράφονται: μικρής ηλικίας, ανώριμα, κοινωνικά απομονωμένα, με σημαντικές εμπειρίες βίας, παραμέλησης και συναισθηματικής αποστέρησης στην παιδική τους ηλικία, με κακές σχέσεις προς τις πατρικές τους οικογένειες. Η αυτοεκτίμησή τους είναι πολύ χαμηλή, αισθάνονται έντονη ανασφάλεια, δύσκολα εμπιστεύονται άλλους, ιδιαιτέρως πρόσωπα που συνδέονται με την έννοια της εξουσίας.
Οι γονείς που κακοποιούν/παραμελούν τα παιδιά τους έχουν εξωπραγματικές απαιτήσεις από αυτά. Αυτές οι απαιτήσεις αφορούν κυρίως τους τομείς της ανάπτυξης, της συμπεριφοράς και των συναισθηματικών τους αντιδράσεων. Αναζητώντας να αντλήσουν από τη σχέση τους με τα παιδιά τους τη συναισθηματική ζεστασιά, παραδοχή και επιβράβευση που δεν πήραν εκείνοι από τους δικούς τους γονείς, τείνουν να αναπαράγουν τον τύπο της γονεϊκής φροντίδας που οι ίδιοι έχουν βιώσει. Οι εξωπραγματικές τους απαιτήσεις σε συνδυασμό με την έντονη συναισθηματική τους στέρηση και την πεποίθησή τους σε σωφρονιστικές μεθόδους σωματικής τιμωρίας η οποία στηρίζεται σε ένα γενικότερο υπόστρωμα κοινωνικής παραδοχής σχετικά με τη χρήση αυστηρών πειθαρχικών μεθόδων για την αγωγή των παιδιών οδηγούν συχνά σε τελείως παράλογες μορφές κακοποίησης.2
Σε συναισθηματικό επίπεδο, οι γονείς αυτοί προσδοκούν από τα παιδιά τους να κάνουν κάτι γι’ αυτούς, παρά το αντίστροφο.
Είναι εύλογο ότι τα παιδιά που χαρακτηρίζονται από τους γονείς τους ως «δύσκολα» ή έχουν αυξημένες ανάγκες για φροντίδα, κινδυνεύουν περισσότερο να κακοποιηθούν. Ανάλογος είναι ο κίνδυνος για τα πρόωρα ή τα βρέφη που αρρώστησαν τους πρώτους μήνες της ζωής τους και απομακρύνθηκαν από τη μητέρα τους.
Η διαταραχή του πρωταρχικού δεσμού μητέρας-παιδιού είναι από τους βασικούς αιτιολογικούς παράγοντες για την κακοποίηση ή την παραμέληση ενός παιδιού. Βρέφη ευερέθιστα, κλαψιάρικα, με δυσκολίες στη σίτιση, μπορούν να προκαλέσουν την απογοήτευση ή την οργή των γονέων τους. Μια ανεπιθύμητη κύηση που τελικά «κρατήθηκε» μέσα ή έξω από ένα γάμο ή μια κύηση που ταλαιπώρησε τη μητέρα θεωρείται βασικός προδιαθεσικός παράγοντας. Εκλυτικός παράγοντας για το επεισόδιο της κακοποίησης είναι η ύπαρξη κάποιας «κρίσης» στο παιδί, στους γονείς ή στις συνθήκες της ζωής τους. Συχνότερα η κρίση «προκαλείται» από τη συμπεριφορά ενός παιδιού που «κλαίει χωρίς λόγο», που έφτυσε το φαγητό, που λερώθηκε επάνω του, που λύπησε τους γονείς του.
Συνήθως και οι δύο γονείς συμμετέχουν στη διαδικασία της κακοποίησης του παιδιού τους, ο ένας χτυπώντας το και ο άλλος μην μπορώντας ή μη θέλοντας να το προστατέψει. Άλλοτε και οι δυο γονείς εναλλάξ κακοποιούν, ποτέ όμως δεν είναι δυνατό να μη γνωρίζει ο ένας τι γίνεται, ακόμα και στη περίπτωση που ζουν χωριστά. Συχνότερα κακοποιούν οι μητέρες, ίσως γιατί εκείνες βρίσκονται περισσότερες ώρες μαζί με τα παιδιά τους, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι όταν ο πατέρας είναι άνεργος και μένει στο σπίτι με τα παιδιά, για να εργαστεί η μητέρα, τότε εκείνος κακοποιεί συχνότερα.3
Ψυχολογικό / ψυχοπαθητικό μοντέλο γονεϊκής συμπεριφοράς
Το κλινικό αυτό μοντέλο πρότεινε ως αιτιολογίες της κακοποίησης τα παρακάτω:
1. τις εμπειρίες κακοποίησης των γονέων στη βρεφική και παιδική τους ηλικία, που είχαν ως αποτέλεσμα διάφορα συναισθηματικά προβλήματα και διαταραχές της συμπεριφοράς, όπως η κακοποίηση ή και η παραμέληση των δικών τους παιδιών, οι εξωπραγματικές προσδοκίες, η αντιστροφή των ρόλων και η υποταγή στη θέληση του παιδιού.
2. Την κακή εικόνα που έχουν οι γονείς για τον εαυτό τους, η οποία πηγάζει από σκληρές και απορριπτικές εμπειρίες στην παιδική τους ηλικία και συμβάλλει στη δυσλειτουργία του γονεϊκού ρόλου.
3. Την ασυνέπεια και την ανικανότητα των γονέων στο χειρισμό του παιδιού, οι οποίες μπορεί να ταλαντεύονται ανάμεσα στην πλήρη έλλειψη εκδήλωσης συναισθημάτων και στην υπερβολική συναισθηματική εμπλοκή, καθώς και ανάμεσα στη σωματική τιμωρία και τη χαλαρή στάση στην εποπτεία του παιδιού.3,4
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των γονέων που κακοποιούν και παραμελούν τα παιδιά τους.
Οι γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους αναπτύσσουν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους ή ένα σύνολο χαρακτηριστικών, που δημιουργούν προδιάθεση για την κακοποίηση των παιδιών τους.
Τα παρακάτω γενικά χαρακτηριστικά που βρίσκει κανείς, με διάφορους συνδυασμούς, σε όλους τους γονείς που κακοποιούν τα παιδιά τους:
(α) παρουσιάζουν εκείνη την ειδική μορφή ανωριμότητας που συνοδεύεται από εξάρτηση με διάφορες εκδηλώσεις,
(β) έχουν τραγικά χαμηλή εκτίμηση για τον εαυτό τους και αισθάνονται ανεπαρκείς,
(γ) δυσκολεύονται να αναζητήσουν ευχαρίστηση και να βρουν ικανοποίηση στον κόσμο των ενηλίκων
(δ) ζουν σε κοινωνική απομόνωση χωρίς διέξοδο προς τον εξωοικογενειακό κόσμο και είναι απρόθυμοι να ζητήσουν βοήθεια
(ε) έχουν σαφώς εσφαλμένη αντίληψη για το βρέφος, όπως φανερώνει ιδιαίτερα η αντιστροφή των ρόλων
(στ) φοβούνται ότι τα παιδιά θα γίνουν κακομαθημένα,
(ζ) πιστεύουν ακράδαντα στην αξία της τιμωρίας και
(η) είναι ανίκανοι να συνειδητοποιήσουν, με συναισθηματική προβληματική ταυτοποίηση, την κατάσταση του βρέφους και τις ανάγκες του και να ανταποκριθούν σωστά σε αυτές.5
· Γενικά χαρακτηριστικά
Oι γονείς της παιδικής κακοποίησης είναι άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες για φροντίδα και στήριξη τόσο από κοινωνικούς φορείς, όσο και από ειδικούς ψυχικής υγείας.
Μπορεί να χαρακτηρίζονται από:
Ä Σοβαρές ψυχικές δυσκολίες (π.χ. πληρούν τα κριτήρια για ψυχιατρικές διαγνώσεις όπως, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ψύχωση).
Ä Περιορισμένες νοητικές ικανότητες.
Ä Σημαντική δυσκολία να ελέγχουν τον εαυτό τους και τις παρορμήσεις τους (κυρίως τις επιθετικές).
Ä Συναίσθημα βαθιάς ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του εαυτού τους γενικότερα.
Ä Έντονες (ναρκισσιστικές) ανάγκες για εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιμοποιώντας τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας. Έτσι, τα παιδιά τους αναλαμβάνουν να στηρίζουν τους γονείς, παραμελώντας τις δικές τους φυσιολογικές ανάγκες για φροντίδα και εξάρτηση (το λεγόμενο σύνδρομο "γονεοποιημένου παιδιού").
Ä Κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς. Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει θύματα κακοποίησης ή μάρτυρες βίαιων σκηνών μέσα στις δικές τους οικογένειες. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύματα μέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" με τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο λεγόμενος μηχανισμός "ταύτισης με τον επιτιθέμενο"). Έτσι ένα κακοποιημένο παιδί ενδέχεται να γίνει κι εκείνο ένας βίαιος γονιός στο μέλλον, συνεχίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο το δια-γενεαλογικό πέρασμα της βίας στην οικογένεια.
Ä Συχνότερη χρησιμοποίηση λεκτικής επιθετικότητας, σωματικής τιμωρίας και επιβολής δύναμης στα παιδιά συγκριτικά με φυσιολογικούς γονείς. Επίσης, εκδηλώνουν σημαντικά σπανιότερα θετικές αλληλεπιδράσεις (π.χ. παιχνίδι, διάλογο, καθοδήγηση) με τα παιδιά τους.
Ä Ακαμψία στις στάσεις τους απέναντι στο παιδί, αλλά και σε άλλα θέματα της ζωής γενικότερα.
Ä Τάση να αντιλαμβάνονται και να περιγράφουν το παιδί με τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληματικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό. 4, 6
· Κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά
Τα χαρακτηριστικά των γονέων που κακοποιούν τα παιδιά τους διακρίνονται σε κοινωνικο-οικονομικά και σε ψυχολογικά:
1) Νέοι γονείς με μέση ηλικία για της μητέρες τα τα 22 έτη, ενώ για τους πατέρες τα 24 έτη
2) Ανώριμοι γονείς
3) Ανύπαντρες μητέρες
4) Άνεργοι γονείς
5) Πρόσφατη απόλυση από την εργασία
6) Πρόσφατος θάνατος ενός γονιού
7) Πρόσφατη φυλάκιση ενός γονιού
8) Κακές συζυγικές σχέσεις
9) Πρόσφατο διαζύγιο
10) Κοινωνική απομόνωση
11) Οικογένειες μεταναστών
12) Οικογένειες ναυτικών
13) Οικογένειες απομονωμένου αγροτικού πληθυσμού
14) Μονογονικές οικογένειες
15) Αλκοολικοί γονείς
16) Γονείς εξαρτημένοι από τα ναρκωτικά
17) Γονείς που κακοποιήθηκαν στην παιδική τους ηλικία
18) Γονείς με ιδιαίτερο χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
· Ψυχολογικά χαρακτηριστικά
1) Διαταραγμένη προσωπικότητα: επιθετικότητα, εριστική διάθεση, εχθρική διάθεση, μελαγχολία, ψυχρότητα, κ.ά.
2) Ψυχασθένεια (σπανιότερο)
3) Εγκληματική προσωπικότητα
4) Ιδιαίτερα αυστηρή νοοτροπία για την ανατροφή
Θα πρέπει επίσης να υπομνησθεί ότι μερικές φορές δεν είναι οι γονείς που κακοποιούν, αλλά ο μεγαλύτερος αδελφός ή και αδελφή, που επιδίδονται τόσο σε σεξουαλική ή και ψυχική κακοποίηση, όσο και σε σωματική.
Μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των γονέων είναι χρήσιμα για την επισήμανση των οικογενειών υψηλού κινδύνου σε τυχόν εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης.7
· Ο ρόλος της οικογένειας στην εκδήλωση Παιδικής Κακοποίησης
Σε οικογένειες που εκδηλώνεται παιδική κακοποίηση υπάρχουν συχνά διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς (π.χ. μονογονεϊκές οικογένειες, μητέρες που δεν στηρίζονται επαρκώς οικονομικά και συναισθηματικά από το σύζυγο), στους γονείς και το παιδί και ανάμεσα στους γονείς και την εκτεταμένη οικογένεια (παππούδες και άλλους συγγενείς). Επίσης, οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια από γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης
· Ο ρόλος των Έξω-οικογενειακών Παραγόντων
Η σημασία των έξω-οικογενειακών παραγόντων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Είναι γεγονός ότι η παιδική κακοποίηση εκδηλώνεται συχνότερα σε οικογένειες χαμηλού μορφωτικό-οικονομικού επιπέδου.
Οι οικονομικές αντιξοότητες (π.χ. ανεργία, στέρηση υλικών αγαθών) και οι περιορισμένες παροχές και πηγές στήριξης (έλλειψη παιδικών σταθμών, κλπ.) αυξάνουν σημαντικά το στρες και μειώνουν την αντοχή του γονέα στις αναμενόμενες πιέσεις από το παιδί και την ανατροφή του.
Ακόμα, οι στάσεις της ευρύτερης κοινωνίας και της τοπικής κοινότητας μπορεί να λειτουργήσουν διευκολυντικά στην εκδήλωση της κακοποίησης. Έτσι, η αποδοχή της σωματικής τιμωρίας μπορεί να ενθαρρύνει την εμφάνιση ακραίας μορφής βίας στα παιδιά για λόγους πειθαρχίας.
Ακόμα, πεποιθήσεις όπως "ποτέ δεν επεμβαίνω στα ενδο-οικογενειακά ζητήματα άλλων" ενισχύουν την απόκρυψη της κακοποίησης και ενδέχεται να αποτρέπουν τους άλλους από το να παρέμβουν για να προστατέψουν ένα παιδί που κακοποιείται.5
Όπως θα διαβάσατε, δεν είναι ένας ο λόγος που κάποιος γονιός, έφθασε στο σημείο να κακοποιήσει ή να παραμελήσει το παιδί του, αλλα είναι πολυπαραγοντικοί οι λόγοι. Όποια βιβλιογραφία και εαν χρησιμοποίησα για τη συναρμολόγηση αυτού του άρθρου, όλες επανέλαβαν το ίδιο μοτίβο. Ο θύτης υπήρξε θύμα και ελοχεύει ο κίνδυνος, εαν δεν υπάρξει άμεση παρέμβαση, το θύμα να μετατραπεί σε θύτη.
Διαβάσαμε επίσης πόσο σημαντικός είναι ο πρωταρχικός δεσμός της μητέρας με του παιδιού. Εαν για παράδειγμα, για λόγους υγείας το νεογνό αποχωριστεί απο τη μητέρα του, υπάρχει φόβος, ανάπτυξης προβληματικών σχέσεων μεταξύ της μητέρας και του παιδιού μελλοντικα στην έφηβη και ενήλικη ζωή του. Ή στη χειρέτερη των περιπτώσεων την κακοποίηση- παραμέλησή του.
Θα ήθελα να κλείσω το πρώτο κεφάλαιο λέγωντας πως ενώ οι πιθανότητες ενός κακοποιημένου γονιού να κακοποιήσει το παιδί του, είναι μεγάλες, απ την άλλη μεριά, υπάρχουν άνθρωποι που βίωσαν κάποια μορφή κακοποίησης ή παραμέλησης και καταφέρνουν να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με αγάπη, φροντίδα και σεβασμό. Να γίνονται εξαιρετικοί γονείς.
Βιβλιογραφία- links :
2. http://www.childwelfare.gov/
3. Τσιαντής Γ – Μανωλόπουλος Σ. Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής Τόμος Α’. Αθήνα.
4. www.specialeducation.gr
6. Ν. Παρασκευόπουλου Ι. Εξελικτική Ψυχολογία. Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη έως την ενηλικίωση. Τόμος 2ος. Αθήνα.
7. Αγάθωνος Ε. – Γεωργοπούλου Ε., Κακοποίηση Παραμέληση Παιδιών. Αθήνα, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 1987
8. Αγάθωνος Ε. – Γεωργοπούλου Ε., Οδηγός Για την Αναγνώριση Κ’ Αντιμετώπιση της Κακοποίησης Και Παραμέλησης του Παιδιού. Αθήνα, Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 1998
No comments:
Post a Comment