Στην προηγούμενη ενότητα προσπαθήσαμε να δούμε το προφίλ του θύτη. Σε αυτό το κεφάλαιο, θα διαβάσουμε για την εικόνα που παρουσιάζει ενα κακοποιημένο παιδί καθώς και για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις.
Κλινικά Ευρήματα του Κακοποιημένου Παιδιού
Η κακοποίηση παιδιών σε μία οικογένεια δεν είναι μεμονωμένη πράξη αλλά ένα συνολικό οικογενειακό πρόβλημα. Τα τραύματα στο σώμα των παιδιών είναι το σύμπτωμα μίας άρρωστης, δυσλειτουργικής οικογένειας που βρίσκεται κάτω από αντίξοες συνθήκες.1
· Σωματική Κακοποίηση
1. Κακώσεις:
Πολλαπλές κακώσεις και σε διάφορα στάδια επούλωσης είναι ενδεικτικές ότι το παιδί κακοποιείται κατ’ εξακολούθηση, διότι είναι σχεδόν αδύνατο να είναι οι αλλεπάλληλες κακώσεις τυχαία γεγονότα. Βεβαίως, θα μπορούσε η διάγνωση να υποτεθεί από την πρώτη κάκωση, στις οικογένειες που εμφανίζουν και τα άλλα χαρακτηριστικά.
Οι συνηθέστερες κακώσεις είναι στο στόμα και στο δέρμα μελανιές, εκδορές ή πληγές, δαγκώματα, κοψίματα, ρήξη χαλινού και άνω χείλους, αποτυπώματα δακτύλων στο πρόσωπο, στον κορμό και στα πλευρά.
2. Ξηρά ή υγρά εγκαύματα:
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε επιπόλαια και μικρής έκτασης εγκαύματα που έχουν αντιμετωπιστεί πρόχειρα και σε εγκαύματα από σβήσιμο τσιγάρου, από καυστικές ουσίες, ενώ δε θα πρέπει να αγνοηθεί η πιθανότητα εμβάπτισης του παιδιού σε καυτό νερό.3,7
3. Κακώσεις στα μάτια και στον εγκέφαλο:
Συνηθέστερα παρατηρούνται σε βρέφη, ιδιαίτερα όταν κλαίνε αδιάκοπα, οπότε οι γονείς, για να αποφύγουν να τα χτυπήσουν, τα τραντάζουν δυνατά, με αποτέλεσμα να ταλαντεύεται έντονα το κεφάλι τους.
Σε αυτές τις περιπτώσεις οι κακώσεις αφορούν και τα δύο μάτια ή ημισφαίρια του εγκεφάλου, ενώ συνυπάρχει κάταγμα του κρανίου. Συχνότερο εύρημα είναι τα κατάγματα των πλευρών. Κατάγματα κρανίου παρατηρούνται όταν το παιδί έχει χτυπηθεί πάνω σε σκληρή επιφάνεια. 3,7
4. Δηλητηρίαση:
Η ηθελημένη δηλητηρίαση ενός μικρού παιδιού είναι συνηθέστερη από όσο νομίζουμε και αφορά, κυρίως, βαριές περιπτώσεις. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων του παιδιού, η συμπεριφορά των γονέων του και οι περιβαλλοντικές συνθήκες δίνουν πολλά διαγνωστικά στοιχεία υπέρ της κακοποίησης. Η εμπειρία έχει δείξει ότι σε περιπτώσεις αυτοδηλητηρίασης, το μικρό παιδί χάνει το ενδιαφέρον για χάπια ή υγρά μόλις καταπιεί μικρή ποσότητα, ενώ σοβαρές περιπτώσεις οφείλονται σε κακοποίηση.3
5. Σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου:
Αν και είναι πολύ δύσκολο να διαγνωστεί, μπορεί να οφείλεται σε κακοποίηση. Η πρόκληση ασφυξίας από βαριές κουβέρτες ή πλαστική σακούλα στο κεφάλι του βρέφους ή η δηλητηρίαση με άγνωστη ουσία μπορεί να ερμηνευτεί ως σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου. Η λεπτομερής εξέταση του δέρματος του βρέφους για την ανακάλυψη μικροκακώσεων, όπως και η λήψη κοινωνικού ιστορικού, μπορεί να διευκολύνει τη διάγνωση.3
6. Καθυστέρηση στην ανάπτυξη χωρίς οργανικά αίτια:
Διάφορες διαβαθμίσεις αναστολής ή καθυστέρησης της ανάπτυξης που δεν έχουν οργανικό υπόστρωμα, σε συνδυασμό με προβλήματα συμπεριφοράς, περιγράφονται ως σύνδρομο μητρικής απόρριψης ή ψυχοκοινωνικός νανισμός. Τα παιδιά αυτά στερούνται τη φροντίδα της μητέρας τους όσον αφορά τη σίτιση, τη στοργή, τη συναισθηματική ζεστασιά, την προσφορά ερεθισμάτων με το παιχνίδι και την ομιλία. Ορισμένα παιδιά κακοποιούνται και σωματικά. Τα παιδιά αυτά έχουν φουσκωμένη κοιλιά, υδαρείς κενώσεις, συχνά παρουσιάζουν διαταραχές στην όρεξη (ανορεξία-βουλιμία), απόσυρση και δυσκολία να παίζουν με άλλα παιδιά.
Ενώ δίνουν την εικόνα μικρόσωμων παιδιών, δε φαίνονται απαραιτήτως και αδύνατα. Έχουν βρεφικές αναλογίες σώματος, με πόδια πολύ κοντά σε αναλογία με τον κορμό και σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία της ανάπτυξης του σκελετού. Η απότομη και σταθερή πρόσληψη βάρους μέσα στο νοσοκομείο επιβεβαιώνει τη διάγνωση του συνδρόμου. Τα παιδιά αυτά, μόλις τους προσφερθεί ατομική φροντίδα, αναζητούν έντονα την προσοχή οποιουδήποτε, είναι λαίμαργα και φέρονται εγωιστικά. Σύντομα εξελίσσονται σε επιφανειακά χαρούμενα παιδιά τα οποία, όμως, δεν αντέχουν ματαιώσεις και αντιδρούν σε αυτές με κρίσεις πείσματος και θυμού. Τα περισσότερα παρουσιάζουν αργότερα διαταραχές στην ομιλία και μαθησιακές δυσκολίες.3
· Παραμέληση
- Συστηματική κακή σίτιση
- Κακή υγιεινή
- Ακατάλληλη ένδυση
- Εγκατάλειψη
- Στέρηση τροφής
- Ασταθής σχολική φοίτηση ή εγκατάλειψη του σχολείου
- Παράταση της παραμονής στο σχολείο χωρίς συγκεκριμένο λόγο
- Συνεχής κόπωση, απάθεια, ή ύπνος μέσα στην τάξη.
- Το παιδί αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανείς για να το φροντίζει
- Χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών από το παιδί.8
Τα κλινικά αυτά ευρήματα παρουσιάζουν μια βαθιά και μακρόχρονη διαταραχή μητέρας-παιδιού, όπου η συναισθηματική αποστέρηση μοιραία μεταφέρεται από το ίδιο το παιδί αργότερα στα δικά του παιδιά. Η προσπάθεια για την πλήρη αποκατάσταση του δεσμού αποτυγχάνει, γι’ αυτό πολλές φορές προτείνεται η θεραπευτική απομάκρυνση του παιδιού από το περιβάλλον του και η τοποθέτησή του σε καλή ανάδοχο ή θετή οικογένεια.3
· Σεξουαλική Κακοποίηση
Τα περισσότερα παιδιά θύματα ενδοοικογενειακής σεξουαλικής παραβίασης δεν παρουσιάζουν παιδιατρικά κλινικά ευρήματα εφ’ όσον συνήθως δεν χρησιμοποιείται βία. Επίσης, γιατί η αποκάλυψη πραγματοποιείται πολύ αργότερα από το χρόνο της παραβίασης και επέρχεται επούλωση των περισσότερων κακώσεων, όταν υπάρχουν.
Ψυχιατρικά – Ψυχολογικά κλινικά Ευρήματα Κακοποιημένου Παιδιού
Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι απαιτητικά και εμφανίζουν υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι έχουν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον.
Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε ότι παιδιά που κακοποιούνται είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές.
Τα μικρά παιδιά που παραμελούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται στο νοσοκομείο.
Μετά την εισαγωγή τους, παρατηρούνται τα εξής: Τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν πολύ εύκολα σε κλάματα ή εκρήξεις οργής. Η αργή φυσική ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή τα προβλήματα στη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας, που είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να υπάρχει κι όταν ενηλικιωθούν.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η σοβαρότητα τους δεν εξαρτώνται από τον τύπο και τη σοβαρότητα της φυσικής βίας. Το ψυχικό τραύμα που έχει προκληθεί στα παιδιά αυτά από το περιβάλλον της κακοποίησης είναι τόσο έντονο, ώστε να οδηγεί στη δημιουργία αυτών των χαρακτηριστικών, με αποτέλεσμα οι δάσκαλοι και οι συνομήλικοι να τα απορρίπτουν. Όπως είναι επόμενο, τα κακοποιημένα παιδιά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, με πιθανή πρόγνωση να συνεχιστεί ο φαύλος κύκλος σε όλη τους τη ζωή.
Τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερους φίλους και αρκετά αναπτύσσουν διαταραχές της συμπεριφοράς. Μια ευρωπαϊκή μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της πολύ αυστηρής και τιμωρητικής συμπεριφοράς των γονέων και των επιπτώσεων της στην προσωπικότητα των παιδιών. Βρέθηκε ότι τα παιδιά, εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, αναπτύσσουν ένα σύνδρομο που ονομάστηκε «διαταραχή της διαγωγής» ή ένα άλλο σύνδρομο όπου παρουσιάζουν άγχος ή κατάθλιψη.
Υποστηρίζεται επίσης ότι τα αποτελέσματα της συναισθηματικής στέρησης στα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να εκδηλώνονται με τη μορφή εξελικτικών διαταραχών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Το εύρημα αυτό φαίνεται να συνδέεται με την ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που είχαν τα παιδιά αυτά.
Η μεγάλη συχνότητα της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς που έχει περιγραφεί σε κακοποιημένα παιδιά σε σχέση με φυσιολογικά ή παραμελημένα παιδιά συμπεριλαμβάνει αυτο-ακρωτηριασμούς και απόπειρες αυτοκτονίας και συνδέεται με χαρακτηριστικές μεταβολές του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού.
Έχει επίσης περιγραφεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα παιδιά δεν εμπιστεύονται το περιβάλλον τους για να μιλήσουν και επομένως η καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου είναι αποτέλεσμα μικρής πρακτικής εξαιτίας της παραμέλησης.
Η νοητική ανάπτυξη αυτών των παιδιών επίσης επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό, φαίνεται δε ότι συνδέεται περισσότερο με τη διαδικασία της κακοποίησης - παραμέλησης και όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων.
Άλλα χαρακτηριστικά που βρέθηκε ότι έχουν τα κακοποιημένα παιδιά είναι: χαμηλό βάρος στη γέννηση, προωρότητα και ύπαρξη διαφόρων παρεκκλίσεων από τη φυσιολογική εξέλιξη.
Τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης στη ψυχική υγεία και την ανάπτυξη είναι σοβαρές.9
· Ψυχολογικά συμπτώματα και διαταραχές της συμπεριφοράς:
1. Απομόνωση
2. Υπέρμετρη ενασχόληση με σεξουαλικά θέματα
3. Ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά (π.χ. υπερβολικός αυνανισμός)
4. Διαταραχές συμπεριφοράς επιθετικότητα.
5. Καταθλιπτικά στοιχεία, άγχος, αναστολή
6. Σύγχυση συναισθημάτων, αμφιθυμία.
7. Διαταραχές στη μάθηση και στη συγκέντρωση, απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, φόβος και αποφυγή σχολικής εξέτασης.
8. Έντονη άρνηση για σωματική σε σωματική άσκηση ή για αλλαγή ρούχων στη γυμναστική, στο ελεύθερο παιχνίδι, στην κολύμβηση.
9. Παιδί μικρής ηλικίας που υπαινίσσεται σεξουαλική δραστηριότητα με λέξεις, παιχνίδια ή ζωγραφιές.
10. Παραμέληση υγιεινής του σώματος που αλλάζει ως αποτέλεσμα της απώλειας εκτίμησης εαυτού, της αυτό-υποτίμησης.
Σε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και εφήβους παρατηρούνται:
9 Αισθήματα ενοχής
9 Διαταραχές ταυτότητας
9 Φυγές
9 Απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού
9 Χρήση αλκοόλ και τοξικών ουσιών
9 Παραβατικότητα8
Συνέπειες της Παιδικής Κακοποίησης
Οι συνέπειες της παιδικής κακοποίησης εξαρτώνται από:
® Τη σοβαρότητα της κακοποίησης (π.χ. σοβαρότερες οι επιπτώσεις της βάναυσης βιαιοπραγίας απ’ ότι με ξύλο που αφήνει μελανιές).
® Την ηλικία του παιδιού (διαταρακτικότερες οι επιπτώσεις της σε νεαρότερες ηλικίες).
® Την συχνότητα της (σοβαρότερες οι επιπτώσεις επανάληψης ΠΣΚ απ’ ότι ενός επεισοδίου).4
Ένας σημαντικός αριθμός μελετών έχουν αποδείξει ότι η σωματική κακοποίηση και παραμέληση όλων των μορφών επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική, νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη και κοινωνική προσαρμογή, ενώ μπορεί να επιφέρει μόνιμη αναπηρία ή ακόμη και το θάνατο.
Οι συνέπειες από την κακοποίηση αρχίζουν να γίνονται εμφανείς κατά την ηλικία των 4 έως 8 χρόνων και είναι:
1) Σοβαρά σωματικά προβλήματα: καθυστέρηση στη σωματική ανάπτυξη.
2) Νευρολογικά μόνιμες βλάβες: παραλύσεις, επιληψία κ.ά.
3) Ψυχοκινητική καθυστέρηση: καθυστέρηση στο λόγο
4) Πνευματική καθυστέρηση: νοητική
5) Συναισθηματική ανάπτυξη: χαμηλή εκτίμηση εαυτού, χαμηλές ατομικές προσδοκίες, λίγοι φίλοι.
6) Επιπτώσεις στη συμπεριφορά: επιθετικότητα προς τους συνομηλίκους, διαταραχές συμπεριφοράς στο σχολείο, επιθετική συμπεριφορά στο σπίτι (καταστροφικότητα, λεκτική και σωματική βία), νεανική παραβατικότητα
· Επιπτώσεις της Παιδικής Κακοποίησης ανά ηλικία
Στη συναισθηματική σφαίρα και στη συμπεριφορά, σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης συνδέονται με κατάθλιψη, άγχος, δυσκολία ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων με αποτέλεσμα την κοινωνική απόσυρση, επιθετικότητα και αποκλίνουσα συμπεριφορά, μετέπειτα παραβατικότητα. Επίσης περιγράφονται σοβαρά μαθησιακά προβλήματα, διαλείπουσα σχολική φοίτηση και εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.
1. Κατά την βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία, ως αποτέλεσμα του ψυχικού τραύματος της κακοποίησης και της διαταραγμένης δυαδικής σχέσης γονέα-παιδιού, το παιδί εκδηλώνει έντονο κλάμα ή εκρήξεις οργής που δεν κατευνάζονται εύκολα. Δυσκολεύεται εξαιρετικά να αντέξει τη ματαίωση και την καθυστέρηση στην ικανοποίηση των αναγκών του, ενώ δίνει την εικόνα απαιτητικού και ανυπόμονου παιδιού.
2. Κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, το κακοποιημένο παιδί εκδηλώνει συναισθηματικές δυσκολίες, αντιδράσεις και συμπεριφορές όπως:
® Φοβισμένη και επιφυλακτική στάση απέναντι στους άλλους και απέναντι στο σωματικό άγγιγμα, κυρίως όταν βλέπει απότομες κινήσεις (π.χ. σήκωμα χεριού).
® Μια χαρακτηριστική έκφραση που έχει περιγραφθεί ως "παγωμένο βλέμμα", ιδιαίτερα μετά το βίαιο επεισόδιο.
® Έντονη ψυχοκινητική ανησυχία ή και υπερκινητικότητα.
® Χαμηλή αυτοεκτίμηση, θλίψη, στεναχώρια ή απάθεια, απόσυρση (καταθλιπτικά συμπτώματα).
® Χαμηλή επίδοση στο σχολείο ως αποτέλεσμα του ψυχικού πόνου ή μαθησιακών δυσκολιών.
® Διαταραχές συμπεριφοράς. Ο έντονος θυμός και η επιθετικότητα που βιώνει το κακοποιημένο παιδί μπορεί να εκδηλώνονται ως: α) αντιδραστική ή επιθετική συμπεριφορά απέναντι σε συνομηλίκους ή μεγαλύτερους, β) καταστροφική συμπεριφορά στα παιχνίδια ή άλλα αντικείμενα ή γ) αυτο-επιθετική συμπεριφορά που μπορεί να κλιμακωθεί σε αυτο-ακρωτηριασμούς (χαράζει καρπούς, μπράτσο) και απόπειρες αυτοκτονίας. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις -κυρίως στην εφηβεία- ο θυμός εκτονώνεται μέσω αντικοινωνικής συμπεριφοράς ("διαταραχή διαγωγής") που παραβιάζει τα όρια των ενηλίκων, τους ηθικούς κανόνες ή το νόμο.
® Στοιχεία ψευδοωριμότητας. Το παιδί δείχνει σοβαρό, λιγότερο αυθόρμητο και πιο προβληματισμένο από τους συνομηλίκους του.
Μπορεί ακόμα να καταβάλλει υπερβολική προσπάθεια να γίνει αγαπητό, εκδηλώνοντας υποδειγματική ή πειθήνια συμπεριφορά, άριστη σχολική επίδοση ή τελειομανία. Η ψευδής αυτή εικόνα ωριμότητας συνδέεται με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση του κακοποιημένου παιδιού, το φόβο απόρριψης ή επανάληψης της κακοποίησης, αλλά και τις αυξημένες ευθύνες του για τη φροντίδα του γονέα ("γονεοποιημένο" παιδί).
Σε περιπτώσεις σοβαρής κακοποίησης έχουν παρατηρηθεί και "ψυχωσικές" αντιδράσεις, όπου χάνεται ή περιορίζεται προσωρινά η επαφή του παιδιού με την πραγματικότητα και τους άλλους γύρω του.7,8
No comments:
Post a Comment